21.1 C
New Delhi

सम्प्रति तिब्बतेन चिनम् ज्ञानम् शिक्षिष्यते भारतम् ! अब तिब्‍बत के जरिये चीन को सबक सिखाएगा भारत !

Date:

Share post:

भारतेन यदा चिनस्य संबंधानां वार्तागच्छति तदा तिब्बत यस्मिन् एकम् विशेषं प्रकरणम् भवति ! एतम् आधारनिर्मित्वा चिनम् सदैव अरुणाचल प्रदेशम् गृहित्वा स्व दृढ़कथनानि करोति तवांगम् च् स्वांशम् बदति !

भारत से जब चीन के संबंधों की बात आती है तो तिब्‍बत इसमें एक अहम मुद्दा होता है। इसी को आधार बनाकर चीन अक्‍सर अरुणाचल प्रदेश को लेकर अपने दावे करता है और तवांग को अपना हिस्‍सा बताता है !

सः भारतेन सह सीमा निर्धारक: मैकमोहन लाइन इतमपि मान्येन् निषेधयति कथ्यति च् तत तिब्बतस्य वृहदांशम् भारतम् पार्श्वस्ति !

वह भारत के साथ सीमा निर्धारण करने वाली मैकमोहन लाइन को भी मानने से इनकार करता है और कहता है कि तिब्बत का बड़ा हिस्सा भारत के पास है !

कुत्रचित चिनस्य इति दृढ़कथनानां न तर्हि अंतरराष्ट्रीय विधेयकानां अनुसारेण कश्चिताधारं अस्ति नैव च् भू-राजनीतिक परिस्थित्य: तस्य अनुकूलम् सन्ति !

हालांकि चीन के इन दावों का न तो अंतराष्‍ट्रीय कानूनों के हिसाब से कोई आधार है और न ही भू-राजनीतिक परिस्थितियां उसके अनुकूल हैं !

चिनेन सह सीमा कलहस्य मध्य वर्ष १९६२ ख्रीष्टाब्दे भारतं तम् रणेनापि निर्वाह्यतम्,यस्मै तत् न तर्हि मनोवैज्ञानिक रूपे नैव सामरिक रूपे तत्पर: आसीत् !

चीन के साथ सीमा विवाद के बीच वर्ष 1962 में भारत को उस युद्ध से भी गुजरना पड़ा, जिसके लिए वह न तो मनोवैज्ञानिक तौर पर न ही सामरिक तौर पर तैयार था !

इति रणे भारतस्य पराजयम् भवितम्,तु तत् चिनी कुचक्रम् भलीभांति अवगम्यते स्म अरुणाचल प्रदेशे सततं स्व स्थिति सुदृढ़: कृते ध्यानम् केन्द्रितम् !

इस युद्ध में भारत की हार हुई,पर उसने चीनी दांव को अच्‍छी तरह समझ लिया था और अरुणाचल प्रदेश में लगातार अपनी स्थिति मजबूत करने पर ध्‍यान केंद्र‍ित किया।

इदृशेषु पूर्वी क्षेत्रम् चिनेन सह सीमा कलहे तिब्बत एकम् मुख्यप्रकरणम् भव्यते,यत्र १९५० ख्रीष्टाब्दे चिनी सैनिका: आघातम् कृत्वा येन स्व अधिपत्ये ग्रहीतम् स्म ! तम् कालम् दलाई लामाया सह वृहद संख्याषु तिब्बत वासिन् भारते आश्रयम् ग्रहणता: स्म !

ऐसे में पूर्वी फ्रंट चीन के साथ सीमा विवाद में तिब्‍बत एक अहम मसला हो जाता है, जहां 1950 में चीनी सैनिकों ने हमला करके इसे अपने कब्‍जे में ले लिया था ! उस वक्‍त दलाई लामा के साथ बड़ी संख्‍या में तिब्‍बतियों ने भारत में शरण ली थी !

चिनेन सह बहु स्थानेषु सीमा कलहम् गृहित्वा कलहस्य समाघातयति सैन्यम् सम्प्रति तमेव तिब्बतेन प्रतिद्वंदीम् पराजितस्य विशेषं रणनीति निर्मीतम् !

चीन के साथ कई मोर्चों पर सीमा विवाद को लेकर तनाव का सामना कर रही सेना ने अब उसी तिब्‍बत के जरिये प्रतिद्वंद्वी को मात देने की खास रणनीति बनाई है !

अस्यानुरूपम् सैन्य आधिकारिन् तिब्बतं प्रति विस्तृत अभिज्ञाने विचार्यते,यस्मात् ते तिब्बतस्य इतिहास,तत्रस्य संस्कृति भाषां च् अभिज्ञातुम् अवगमतुम् च् शक्नुत: !

इसके तहत सैन्‍य अधिकारियों को तिब्‍बत के बारे में विस्‍तृत जानकारी देने पर विचार किया जा रहा है,ताकि वे तिब्‍बत के इतिहास,वहां की संस्‍कृति और भाषा को जान और समझ सकें !

यस्यानुरूपम् सैन्य अधिकारिन् पूर्ण रूपेण अध्ययनावकाश दत्तस्य वार्तापि संमुखम् आगच्छति ! ज्ञापयति तत तिब्बतेन चिने मनोवैज्ञानिक वृद्धिम् लभ्धाय इति योजनां अन्तिमस्वरूपम् प्रदत्तयति !

इसके तहत सैन्‍य अधिकारियों को बकायदा स्‍टडी लीव दिए जाने की बात भी सामने आ रही है ! बताया जा रहा है कि तिब्‍बत के जरिये चीन पर मनोवैज्ञानिक बढ़त हासिल करने के लिए इस योजना को अंतिम रूप दिया जा रहा है !

विशेषज्ञानां कथनमस्ति तत देशस्य साधारण जनाभिः गृहित्वा सैन्याधिकारि युवा च् यत्र पश्चिमी क्षेत्रे पकिस्तानम् प्रति एकम् सामान्यम् अवगम धारयन्ति,तादृशस्यावगम चिनम् गृहित्वा नास्ति !

जानकारों का कहना है कि देश की आम अवाम से लेकर सैन्‍य अफसर और जवान जहां पश्चिमी फ्रंट पर पाकिस्‍तान के बारे में एक सामान्‍य समझ रखते हैं,उस तरह की समझ चीन को लेकर नहीं है !

सैन्ये इदृशं अधिकारिणा संख्या बहु न्यूनमस्ति, यत् चिनम् प्रति व्यापकाभिज्ञानम् धारयन्ति ! तस्मिन् अपि तिब्बतम् अवगम्यकानां संख्या अन्यापि न्यूनमस्ति,येन बर्धयस्यावश्यक्तामस्ति !

सेना में ऐसे अफसरों की संख्या बहुत कम है, जो चीन के बारे में व्‍यापक जानकारी रखते हैं ! उसमें भी तिब्‍बत को समझने वालों की संख्‍या और भी कम है,जिसे बढ़ाने की आवश्‍यकता है !

तिब्बतम् गृहित्वा भाषागत,सांस्कृतिक व्यावहारिक च् ज्ञानम् विकसितेन सह-सह तेन मैंडरीन इत्यापि (चिनी भाषां) अधिगमस्य आवश्यक्तामस्ति यस्मै च् व्यापकाध्ययनस्य आवश्यक्तामस्ति !

तिब्बत को लेकर भाषाई, सांस्कृतिक और व्यावहारिक समझ विकसित करने के साथ-साथ उन्‍हें मैंडरीन (चीनी भाषा) भी सीखने की जरूरत है और इसके लिए व्‍यापक अध्‍ययन की आवश्‍यकता है !

भारतम् सम्प्रत्येव चिनस्य विरुद्धम् तिब्बतस्य उपयोगेन मुक्तयति, तु सम्प्रति बद्यते तत पूर्वी लद्दाखे वास्तविक नियंत्रण रेखायाम् कलहम् गलवान घाट्याम् च् २० युवानां बलिदानस्य अनंतरम् सैन्य स्व रणनीत्य: परिवर्तनस्य निर्णयम् कृतानि !

भारत अब तक चीन के खिलाफ तिब्‍बत के इस्‍तेमाल से बचता रहा है,लेकिन अब बताया जा रहा है कि पूर्वी लद्दाख में वास्‍तविक नियंत्रण रेखा पर तनाव और गलवान घाटी में 20 जवानों की शहादत के बाद सेना ने अपनी रणनीतियां बदलने का फैसला किया है !

टाइम्स ऑफ इंडिया इत्यस्य सूचनापत्रस्य अनुरूपम्, सैन्याधिकारिन् यस्मिन् येषु स्थानेषु तिब्बतम् प्रति अभिज्ञानम् संग्रहायाध्ययन अवकाशे प्रेषयस्य योजनामस्ति,तस्मै सप्त संस्थानानां परिचयं अक्रियते ! तिब्बतम् प्रति अध्ययनम् गृहित्वात्र द्वयो वर्षयो पाठ्यक्रम भविष्यति !

टाइम्‍स ऑफ इंडिया की एक रिपोर्ट के अनुसार, सैन्‍य अफसरों को जिन स्‍थानों पर तिब्‍बत के बारे में जानकारी जुटाने के लिए अध्‍ययन अवकाश पर भेजे जाने की योजना है, उसके लिए सात संस्‍थानों की पहचान की गई है ! तिब्‍बत के बारे में अध्‍ययन को लेकर यहां दो साल का कोर्स होगा !

अस्मै येन संस्थानानां परिचयस्य अक्रियते, तस्मिन् दिल्ली विश्वविद्यालयस्य अंतर्गत बौद्ध अध्ययन विभागम्,उत्तरप्रदेशे वाराणसी स्थित सेंट्रल इंस्टिट्यूट फॉर हायर टीब्बतन स्टडीज इति,बिहारस्य नवा नालंदा महाविहारम्,पश्चिम बङ्गे विश्वभारतीम् इत्यादयः !

इसके लिए जिन संस्‍थानों की पहचान की गई है,उनमें दिल्ली विश्‍वविद्यालय के अंतर्गत बौद्ध अध्ययन विभाग,उत्‍तर प्रदेश में वाराणसी स्थित सेंट्रल इंस्टिट्यूट फॉर हायर तिब्बतन स्टडीज, बिहार का नवा नालंदा महाविहार, पश्चिम बंगाल में विश्व भारती आदि !

कर्नाटके बेंगलुरु स्थित दलाई लामा इंस्टिट्यूट फॉर हायर एजुकेशन इति,सिक्किमे गंगटोक स्थित नामग्याल इंस्टिट्यूट ऑफ तिब्बतालॉजी इति अरुणाचल प्रदेशस्य दाहुंगे स्थित सेंट्रल इंस्टिट्यूट ऑफ हिमालयन कल्चर स्टडीज इत्यादयः सम्मिलता: ! योजनायाः अनुरूपम्, सैन्याधिकारी अत्र तिब्बतम् प्रति अभिज्ञानानि एकत्रितुम् शक्ष्यन्ते !

कर्नाटक में बेंगलुरु स्थित दलाई लामा इंस्टिट्यूट फॉर हायर एजुकेशन,सिक्किम में गंगटोक स्थित नामग्याल इंस्टिट्यूट ऑफ तिब्बतालॉजी और अरुणाचल प्रदेश के दाहुंग में स्थित सेंट्रल इंस्टिट्यूट ऑफ हिमालयन कल्चर स्टडीज शामिल है ! योजना के मुताबिक,सैन्‍य अफसर यहां तिब्‍बत के बारे में जानकारी जुटा सकेंगे !

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here

spot_img

Related articles

भाजपा-पक्षस्य महता अन्तरात् विजयः अपेक्षितः अस्ति-पितृव्य: शिवपाल सिंह यादव: ! BJP को बड़े मार्जिन से जिताना है-चाचा शिवपाल सिंह यादव !

समाजवादी-पक्षस्य वरिष्ठः नेता शिवपालसिंह-यादवः उत्तरप्रदेशस्य जनान् भाजपाय मतदानं कर्तुं प्रार्थयत्। उत्तरप्रदेशस्य पूर्वमुख्यमन्त्रिणः अखिलेशः यादवस्य पितृव्यः शिवपालसिंह यादवः बुधवासरे...

अतीक्, मुख्तार्, शहाबुद्दीन् इत्येतयोः स्मृत्यां समाजवादीपक्षाय मतदानं करोतु-समाजवादीपक्षस्य नेता उस्मान् ! अतीक, मुख्तार और शहाबुद्दीन की याद में समाजवादी पार्टी को डालें वोट-सपा नेता...

उत्तरप्रदेशस्य मोरादाबाद्-मण्डले समाजवादी पक्षस्य जनसभायां उत्तरप्रदेशस्य बिहारस्य च माफिया-इत्येतेषां नाम्नः मतानां याचना कृता। अखिलेशः यादवस्य उपस्थितौ आयोजिते अस्मिन्...

काङ्ग्रेस् पक्षः वक्फ्-क्षेत्रम् अपि न स्पृशतिः-पीएम मोदिन् ! कांग्रेस वक्फ को छुएगी तक नहीं-पीएम मोदी !

प्रधानमन्त्री नरेन्द्रमोदी एकस्मिन् साक्षात्कारे उक्तवान् यत् काङ्ग्रेस्-पक्षस्य धनस्य पुनर्वितरणस्य प्रतिज्ञा महती विभीषिका अस्ति इति। "काङ्ग्रेस् पक्षः वक्फ् इत्यादीनां...

राजानां-महाराजाणां अपमानम् कुर्वन्ति कांग्रेसस्य युवराज:-पीएम नरेंद्र मोदिन् ! राजा-महाराजाओं का अपमान करते हैं कांग्रेस के शहजादे-पीएम नरेंद्र मोदी !

प्रधानमन्त्री नरेन्द्रमोदी, काङ्ग्रेस्-पक्षस्य नेता राहुलगान्धी वर्यस्य विरुद्धम् तीव्रम् निन्दाम् अकरोत्। राहुलगान्धी-वर्यस्य नामं विना, प्रधानमन्त्री मोदी अवदत् यत्, काङ्ग्रेस्...